چه نامش را شیراز بخوانید چه شهر راز چه شهر عشق، چه تجلی هنر یا هر عبارت خیالی دیگر، باید بگوییم همان شهری است که دستمان را به گرمی می فشارد و عهد می بندد در ملاقات با خانه زینت الملوک همچون همیشه دوستانه به میزبانی بنشیند و سخاوتمندانه آوازِ مهمان نوازی سر دهد. تا انتهای مقاله با شیرازروم، مرجع رسمی اجاره منزل مبله در شیراز همراه باشید.
اگر خاطرتان باشد پیش تر باغ نارنجستان قوام را به بحث گذاشتیم، اذعان نمودیم نارنجستان یادگاری است از قوم قاجار و میراثی است از خاندان قوام الملوک.
این بار آمده ایم تا حکایتِ خانه زینت الملوک را روایت کنیم.
از این جا شروع کنیم که خانه زینت الملوک در غربی ترین بخش باغ نارنجستان قوام لنگر انداخته. آن زمان که این باغِ سرشار از نارنج را نشانه می گیرید و رهسپار خیابان های شیراز می شوید خالی از لطف نیست که گوشه چشمی هم به خانه زینت الملوک داشته باشید، در وادی این ملک قاجاری قدمی بزنید و به قول شاعر دمی بیاسایید.
بیایید به سراغ اصل مطلب برویم. اگر موافق باشید بحثمان را با مروری بر تاریخچه خانه زینت الملوک استارت بزنیم.
اگر خاطرتان باشد پیش تر باغ نارنجستان قوام را به بحث گذاشتیم، اذعان نمودیم نارنجستان یادگاری است از قوم قاجار و میراثی است از خاندان قوام الملوک.
این بار آمده ایم تا حکایتِ خانه زینت الملوک را روایت کنیم.
از این جا شروع کنیم که خانه زینت الملوک در غربی ترین بخش باغ نارنجستان قوام لنگر انداخته. آن زمان که این باغِ سرشار از نارنج را نشانه می گیرید و رهسپار خیابان های شیراز می شوید خالی از لطف نیست که گوشه چشمی هم به خانه زینت الملوک داشته باشید، در وادی این ملک قاجاری قدمی بزنید و به قول شاعر دمی بیاسایید.
بیایید به سراغ اصل مطلب برویم. اگر موافق باشید بحثمان را با مروری بر تاریخچه خانه زینت الملوک استارت بزنیم.
مقدمه ای بر تاریخچه خانه زینت الملوک
زینت الملوک، دخت مهربان حبیب الله قوام
باز هم باید به خیابان لطفعلی زند برویم و برگی دیگر از تاریخ را ورق بزنیم. این جا هم ردپایِ قاجار مشهود است. نیازی نیست در بزنیم یا منتظر بمانیم کسی درب را برویمان بگشاید، این جا یک آثار ملی مشهور است.
مصمم وارد می شویم، اطرافمان مملوست از آدم هایی که به شوقِ دیدن خانه زینت پایشان به این جا باز شده.
همان طور که قبلا گفته ایم و بار ها گفته اند، خاندان قوام الملوک با حاج ابراهیم کلانتر (کلانتر شیراز و انسان سرشناس آن دوران)، نسبتی نزدیک داشته، اگر بخواهیم فلش بکی داشته باشیم به گذشته باید بگوییم پس از این که سرِ حاج ابراهیم کلانتر را زیر آب کردند و آن را به سینه قبرستان فرستادند! تخت و پادشاهی به دستِ خاندان قوام الملوک افتاد و بخت به این خانواده قاجاری رو کرد.
القصه، زینت الملوک دخترِ حبیب الله قوام است و حبیب الله قوام آنطور که در تاریخ درج شده قوام چهارم به حساب می آید! زینت الملوک دست به خیر بوده، همیشه بساطِ نذری در خانه اش پهن بوده و این طور که روایت می کنند عرق و ارادت خاصی به نیکوکاران و نیازمندان داشته است. دربِ خانه زینت به رویِ همه باز بوده و سفره اش همواره آماده پذیرایی از مهمان.
این ها را گفتیم تا با نگاهی مثبت مقاله را پیش بگیرید و دقیق تر با ما همراه شوید.
سال 1302 بود که پس از تلاش های مداوم و جان کندن های بی وقفه خاندان قوام (از علی محمد خان قوام الملوک دوم گرفته تا محمد رضا خان قوام الملک سوم)، ساخت بنایی که امروزه خانه زینت الملوک قوام نام می گیرد، به پایان رسید. پیش تر گفتیم این خانه در دلِ نارنجستان قوام جای خوش کرده، برای تکمیل صحبتمان این نکته را اضافه کنیم که از زیرزمین خانه زینت الملوک به نارنجستان راهی هست و آن زمان که مایل بودند خود را مهمان باغِ نارنجستان کنند از زیرزمین خانه زینت عبور می کردند.
بهتر است از سرعتمان بکاهیم و آهسته تر به اندرون خانه زینت الملوک سرک بکشیم.
نگاهی به عمارت خانه زینت الملوک
آینه کاری های رنگی به استقبالمان می آیند
پیش از آن که وارد عمارت شویم و به قول فریدون مشیری "همه تن چشم شویم و خیره به خانه زینت الملوک"، نگاهی گذرا داشته باشیم به فضایِ بیرون. در خانه زینت هم همچون دیگر بنا های خاندان قوام الملوک رد حوضِ آبی هویداست و آینه کاری های رنگی میخکوبمان می کنند. درختان نارنج قامت راست کرده اند و معماری چشمنواز کاملا برجسته است. این جا هم همان حکایت همیشگی خانه های قدیمی جاری است، حوضی در میان و اتاق هایی گردش.
ستون های گچی و درب های چوبی، حسِ ناب گذشته را در وجودمان زنده می کنند و سبک زندگی های قدیمی را در ذهنمان عیان می سازند.
سر درِ عمارت با هنر و مذهب عجین شده
وقتی به سر درِ عمارت دقیق می شویم، کاشی کاری های رنگی نگاهمان را معطوف می سازد. بیایید جزئی تر این قسمت را به بررسی بگذاریم. نخست از آیه ای شروع کنیم که در میانه سر در عمارت، خودی نشان می دهد و گویا نویدبخش پیروزی و روزنه امید خاندان قوام است.
میانه سردر، مزین به این آیه است: نصر من الله و فتح قریب.
این آیه در میان دو شیر نوشته شده، اگر با دقت بیشتری سردر را رصد کنیم متوجه خواهیم شد پشتِ دو شیر، دو خورشید و بالای دو شیر، دو فرشته ای نقاشی شده اند که زیبایی سر در عمارت را دو چندان می کنند.
وارد عمارت که می شویم آنچه در بالا گفته شد (زینت الملوک مهمان نواز بوده و دست به خیر)، کاملا مشهود تصویرسازی می شود. وجودِ بیش از 20 اتاق در خانه زینت، گواه بر این است که این خانه مهدِ رفت و آمد های زیاد بوده است.
اتاق ها به هم متصلند، وقتی وارد نخستین اتاق شدید می توانید تا اتاق بیستم هم بروید. اتاق ها غرق شده اند در گچ بری های شیک. این طور بگوییم خانه زینت الملوک مملوست از ذوق و هنر، معماران چنان با شمّ هنرمندانه به جانِ این خانه افتاده اند و با قلمِ ذوق و سلیقه به آن جلا داده اند که هرجایش را می نگرید ردی از شکوه و جلال را خواهید دید.
حتی سقف اتاق ها هم عاری از ذوق نیست و از هنر بی نصیب نمانده. کافی است سرتان را بالا بگیرید و زل بزنید به سقف، رقصِ پرندگان را خواهید دید، نشانِ بوته و گل را به تماشا خواهید نشست و حظ خواهید کرد از تلفیق چوب و آینه و گچ و این همه زیبایی.
بیایید نگاهمان را به پنجره ها بدوزیم، این جا اوجِ شگفتی است. تلألو نور در شیشه های رنگی، نقشی بر دیوار ها خلق می کند دیدنی، در خانه زینت الملوک، زمین و زمان حینِ روز رنگی می شود.
به میانه های عمارت که می رسید همه جا پُر می شود از آینه کاری و کاشی کاری و در یک کلام شکوه.
زیرزمین خانه زینت الملوک تمام و کمال در اختیار نیازمندان بوده، مقصودمان این است که محلی بوده برای نگهداری آذوقه نیازمندان و رسیدگی به تهی دستان. این نکته هم آنچه پیش تر گفتیم را تصدیق می نماید.
بیایید اگر مهمان شیراز شدیم، سری هم به خانه زینت الملوک بزنیم همان بانوی مهربانِ قاجاری.